Wprowadzenie do nauk prawnych. Leksykon tematyczny

Niniejsze opracowanie jest adresowane głównie do studentów studiów prawniczych i administracyjnych. Forma prezentacji problematyki, na którą się zdecydowaliśmy, jest jednak dość nietypowa: łączy w  sobie kształt właściwy dla słownika (układ alfabetyczny, próba standaryzacji poszczególnych haseł) z cechą typową dla podręcznika (tematyczne zblokowanie haseł wokół wybranych kwestii podstawowych). Decydując się na taką właśnie formę ujęcia materiału, kierowaliśmy się założeniem, iż powody, dla których student sięga po podręcznik, bywają różne. Zazwyczaj czyni to po to, aby móc się przygotować do egzaminu – wtedy tematyczne usystematyzowanie problematyki ułatwia taką „planową”, opartą na programie studiów, lekturę tekstu. Bywa jednak i tak, że do książki musi sięgnąć także z innego powodu – żeby okazjonalnie o  czymś się dowiedzieć lub zweryfikować swoją wiedzę przy okazji studiowania innych przedmiotów, a także później, już w trakcie pracy zawodowej. Dla tych drugich sytuacji forma alfabetycznego leksykonu jest dużo bardziej dogodna.

Podręcznik jest zasadniczo kierowany do studentów pierwszego roku studiów i ma służyć jako uzupełnienie wykładów z przedmiotu Wstęp do prawoznawstwa. Taka przynajmniej była nasza intencja, gdy przystępowaliśmy do przygotowania prezentowanego materiału. Rezultat, jak wolno nam sądzić, nieco wykroczył poza te początkowe zamiary. Niektóre partie tekstu (zwłaszcza hasła z  grupy: „Prawoznawstwo”, „Filozofi a prawa” czy „Wykładnia prawa”) zdają się wykraczać poza potrzeby dydaktyczne studentów pierwszego roku i mogą być, jak sądzimy, także użyteczne dla studentów starszych lat, nie wyłączając dydaktyki z przedmiotu Teoria i fi lozofi a prawa (dotyczy to w szczególności rozdziału „Filozofi a prawa”), zwykle w  programie studiów prawniczych, wykładanym na piątym roku. Celowo zatem w tytule książki nie posłużyliśmy się takimi określeniami, które wprost pozwalałyby Czytelnikowi identyfi kować prezentowane opracowanie z którymś z przedmiotów wykładanych na polskich wydziałach prawa i administracji. Pisząc poszczególne hasła, staraliśmy się nadać im treść w miarę standardową, możliwą do zaakceptowania przez różne środowiska prawnicze; treść wyrażającą stanowiska w  miarę niezależne od teoretycznych „szkół” czy – nie zawsze przecież powszechnie akceptowanych– naukowych autorytetów. Jednak na gruncie teorii i  fi lozofi i prawa, a dotyczy to zapewne większości nauk z kręgu tzw. humanistyki, zbyt daleko idąca standaryzacja poglądów nie tylko nie jest możliwa, ale i  zapewne okazałaby się wręcz szkodliwa dla prezentacji dorobku tej dyscypliny. Różnorodność poglądów trzeba po prostu zaakceptować. W  konsekwencji tego w  wielu przypadkach, pisząc wyjaśnienia poszczególnych haseł, zmuszeni byliśmy do prezentacji konkurencyjnych znaczeń. Bywały i takie – wcale nierzadkie – sytuacje, gdy objaśnianie pojęcia stało się okazją do prezentacji sporu toczonego wokół zagadnienia związanego z  tym pojęciem. Choć w  opracowaniu zasadniczo staraliśmy się unikać prezentacji koncepcji ściśle autorskich, to jednak przy niektórych hasłach koniecznością stało się zaopatrywanie określonych konstrukcji teoretycznych w nazwiska.

Prezentowane opracowanie jest piątym wydaniem. Doświadczenia, które uzyskaliśmy, korzystając w dydaktyce akademickiej z wcześniejszych wersji tekstu, zachęciły nas do dokonania w  obecnym wydaniu dość istotnych zmian organizacyjnych i merytorycznych. Zmiany organizacyjne dyktowane były potrzebą uczynienia wcześniejszych podziałów tekstu na rozdziały bardziej czytelne i merytorycznie spójne (stąd np.  przeniesienia niektórych haseł pomiędzy rozdziałami). Najdalej idącą zmianą organizacyjną tekstu w  porównaniu z  czwartym wydaniem jest likwidacja rozdziału  XI („Stosunki prawne”). Uznaliśmy, że rozdział ten w  dużej mierze nie przystaje już do aktualnych potrzeb dydaktyki ze Wstępu do prawoznawstwa, a tym bardziej do dydaktyki z  Teorii i  fi lozofi i prawa. Poza tym pewna grupa haseł prezentowana w dawnym rozdziale XI w niewielkim tylko stopniu odwoływała się do dorobku ogólnej nauki o prawie (znaczącą ich część należałoby raczej zaliczyć do tzw. nauk szczegółowych, głównie cywilistyki). Kilka haseł– ważkich dla dydaktyki z zakresu jurysprudencji ogólnej – z rozdziału usuniętego w obecnym wydaniu przeniesione zostało do innych części książki. Natomiast zmiany merytoryczne polegały głównie na wprowadzeniu kilku haseł nowych (w rozdziałach „Filozofi a prawa”, „Przepisy prawne”, „Wykładnia prawa” i „Stosowanie prawa”) bądź na mniejszych lub większych uzupełnieniach lub modyfi kacjach w hasłach obecnych już we wcześniejszych wydaniach. Pozostałe zmiany to jedynie drobne korekty techniczne tekstu oraz uzupełnienia w wykazach literatury, zamieszczonych na zakończenie poszczególnych rozdziałów. Ogólnie rzecz ujmując, całość merytorycznych zmian dokonanych w  obecnym wydaniu „Leksykonu” idzie w kierunku nadania tej publikacji bardziej podstawowego (teoretycznego, a  po części również fi lozofi cznego) wymiaru, a  równocześnie ostrożnego odchodzenia od stechnicyzowanej , opartej na dorobku nauk szczegółowych, wersji postrzegania funkcji ogólnej nauki o prawie.

Na koniec chciałbym podziękować niektórym współpracownikom z wrocławskiej Katedry Teorii i Filozofi i Prawa za cenne uwagi i pomoc w  przygotowaniu obecnego wydania „Wprowadzenia do nauk prawnych”. Panom dr. hab. Przemysławowi Kaczmarkowi oraz dr. Pawłowi Jabłońskiemu chciałbym przy tej okazji wyrazić szczególną wdzięczność za Ich zaangażowanie w  tej sprawie. Osobne podziękowanie chciałbym skierować do prof. dra hab. Adama Sulikowskiego, który w obecnym wydaniu wsparł zespół autorów także swoją merytoryczną wiedzą.

Andrzej Bator
Wrocław, lipiec 2016 roku